Abstract:
ساختار فضایی- جغرافیایی جهان اسلام که از جنوب شرق آسیا تا غرب افریقا و جنوب شرق اروپا امتداد یافته است، شامل بیش از پنجاه کشور می-شود که حدود 22 درصد خشکی های جهان را تشکیل می دهند. این ساختار فضایی- جغرافیایی، شامل عوامل متعدد هم گرا نظیر تهدید مشترک، منافع مشترک و متقابل و ارزشهای مشترک و تجانس ساختاری می شود، که زمینه ی پیوند بین کشورهای جهان اسلام را فراهم آورده است؛ از سوی دیگر در این ساختار فضایی ـ جغرافیایی عوامل واگرای متعددی نظیر تفاوت فرهنگی، قومی، مذهبی و زبانی، در کنار اختلافات سرزمینی و مرزی و رقابت های منطقه ای نیز وجود دارد که سبب شده است گسیختگی و واگرایی بین کشورهای جهان اسلام را به وجود آید. با بررسی های صورت گرفته در این مقاله و تحلیل وضعیت و شواهد موجود در جهان اسلام به این نتیجه می رسیم که نیروهای ژئوپلیتیکی واگراساز نسبت به نیروهای هم گراساز از اهمیت و وزن بیشتری برخوردارند. به طوری که، در این رابطه چنین به نظر می رسد که عوامل و متغیرهای اصلی واگرایی در جهان اسلام، جنبه ی ژئوپلیتیکی داشته و رقابت بر سر گسترش حوزه ی نفوذ در مقیاس های مختلف محلی، منطقه ای، ملی و فراملی، نقش عمده ای را در این زمینه ایفا می-کند.
Spatial - geographical structure of the Islamic world that is extended from South-East Asia to West Africa and South East Europe is only subscription-based of religious identity and except religion factor, no other factor is common to all of the Islam world. Different cultural, ethnic, religious and language Structures that frequently are found in the Muslim world, along with territorial conflicts, border disputes and regional competitions among Islamic countries has provided the divergence fields for Islam world. In other words, the current situation of the Muslim world represents domination of divergence geopolitical forces on the centripetal forces.
In this regard, it seems that the main factors of divergence in the Muslim world have geopolitical aspects, and competition over spheres of influence expand in different local, regional, national and transnational scales has major role in this field.
This paper tries to explain the divergence geopolitical forces in the Islamic world with descriptive and analytical approach and based on the circulation model of Jean Gatman, and classify the divergence factors into two groups for a better understanding of their backgrounds.
Machine summary:
این ساختار فضایی- جغرافیایی، شامل عوامل متعدد همگرا نظیر تهدید مشترک، منافع مشترک و متقابل و ارزشهای مشترک و تجانس ساختاری میشود، که زمینهی پیوند بین کشورهای جهان اسلام را فراهم آورده است؛ از سوی دیگر در این ساختار فضاییـجغرافیایی عوامل واگرای متعددی نظیر تفاوت فرهنگی، قومی، مذهبی و زبانی، در کنار اختلافات سرزمینی و مرزی و رقابتهای منطقهای نیز وجود دارد که سبب شده است گسیختگی و واگرایی بین کشورهای جهان اسلام را بهوجود آید.
درکل، شکلگیری فرایند واگرایی در یک ساختار فضایی- جغرافیایی، مستلزم وجود زمینهها و عوامل مختلفی است که عمدهی آنها به شرح زیر است: 1ـ گسیختگی فضایی و جغرافیایی و فقدان بستر وکالبد یکپارچهساز، بهخصوص در مقیاس محلی و منطقهای (حافظ نیا و کاویانی راد،(1383)، 65)؛ 2ـ گسیختگی، تضاد و تعارض فرهنگی، دینی و ایدئولوژیکی؛ 3ـ تعارض منافع ملی و جمعی در امور منطقهای و جهانی؛ نظیر توسعهی حوزهی نفوذ در مناطق دچار خلأ قدرت، برای سیادت منطقهای و جهانی (ویک لین،(1368)، 65) 4ـ بروز تعارضات درونساختی و نگرش رقابتآمیز اعضا نسبت به یکدیگر، بهویژه آنهایی که دارای وزن ژئوپلیتیکی متوازن هستند، یا احساس تهدید مشترک امنیتی نسبت به یکدیگر؛ 5ـ محو شدن اهداف و یا تهدیدات مشترک اعضا؛ 6ـ وجود سازههای ائتلافی رقیب و یا متداخل که میتواند برخی از اعضای ائتلاف را جذب و باعث از هم پاشیدگی آن شود؛ 7ـ بروز تحولات درونساختی هر یک از اعضا در زمینههای سیاسی، ایدئولوژیک و غیره.
London and the invention of the Middle East: Money,Power and War. Yale university press.