Abstract:
در دو دهة اخیر به نقش عوامل اجتماعی و فرهنگی در آمایش و توسعة منطقهای توجه زیادی شده است و جذابیت مفاهیمی مانند سرمایة اجتماعی در آمایش و توسعة منطقهای افزایش یافته است؛ بنابراین در چارچوب رویکرد آمایش سرزمین به شناسایی عوامل و عناصر اجتماعی و فرهنگی تأثیرگذار بر فرایند توسعه توجه میشود که یکی از گامهای اساسی برنامهریزی توسعة یک منطقه است. این مقاله در پی پاسخ به این سؤال است که وضعیت فضایی استان خراسان شمالی از نظر عوامل اجتماعی و فرهنگی پیشران و مانع آمایش و توسعة منطقهای چگونه است. برای پاسخ به سؤالات فوق از ترکیب روشهای کیفی و پیمایشی استفاده شده است. جمعآوری اطلاعات با استفاده از پرسشنامه و آمار و اطلاعاتی صورت گرفته است که نهادها و ادارههای استانی و شهرستانی در قالب سالنامة آماری استان منتشر کردهاند. براساس نتایج پژوهش، شهرستانهای مختلف استان در زمینة شاخصهای اجتماعی و فرهنگی، وضعیتهای متفاوتی را به نمایش میگذارند. در سطح کلان استان، مهمترین عوامل اجتماعی و فرهنگی که بهصورت عوامل پیشران عمل میکنند مثبتبودن برخی از مؤلفههای فرهنگ کار (مانند محوریت کار در زندگی با میانگین 45/4 از 5 و ارزش کار با میانگین 4/4 از 5) و سرمایة اجتماعی استان (مانند اعتماد با میانگین 39/3 از 5 و صداقت با میانگین 12/3 از 5) را شامل میشود. همچنین، تنزل منزلت اجتماعی کار با میانگین 2/31 %، وجود تعارضات مختلف در سطح استان (مانند تعارض جنسیتی با میانگین 36 %، تعارض قومیتی در سطح محدود با میانگین 09/2 از 5، تعارض و نابرابری اجتماعی با میانگین 36/19 از 25، باور به وجود تبعیض در جامعه با میانگین 9/19 %، باور به وجود اختلاف و چنددستگی با میانگین 3/21 % و باور به وجود و افزایش فاصلة طبقاتی با میانگین 5/50 %)، غلبة هویت و تعلق محلی (با میانگین 05/42%) بر هویت و تعلق استانی و وضعیت نامطلوب بیشتر شاخصهای سلبی سرمایة اجتماعی در سطح استان (بالابودن آسیبهای اجتماعی مانند طلاق، سرقت، اعتیاد و بیکاری) از مهمترین عوامل اجتماعی و فرهنگی مانع آمایش و توسعة منطقهای در استان خراسان شمالی هستند.
There has been a lot of attention to the role of Social and cultural factors in regional spatial planning and development in two recent decades and concepts such as social capital are considered attractive in this arena. Investigating and analysis the role of social and cultural factors، therefore، is a basic step in regional development planning. According to the above discussion، this article is trying to answer the question: how the situation is in terms of social and cultural factors as driving force or obstacle in regional development in North Khorasan Province? To answer the above question، we have used a survey and qualitative method. Data gathering was done by questioner and formal data delivered by organizations.
The results demonstrate that the counties of North Khorasan Province show different condition according to the social and cultural factors. The results، also، demonstrate that there are some social and cultural factors such as working as a value، the important of working، and social capital that act as driving forces in the process of spatial planning and development of North Khorasan Province. The results، in the other hand، show that the factors such as declining social status of working، various conflicts and opponents، social problems and unemployment are acting as obstacle in the process of spatial planning and development of North Khorasan Province.
Machine summary:
"جدول 1- دو گفتمان کلان توسعه گفتمان پیشرفت گفتمان بازاندیشی - رویکرد تکاملگرایانه به توسعه - تأکیدبر بنیانهای اقتصادی (و عمدتا رشد اقتصادی) - نگاه به توسعه بهسان قانون آهنین و عام که زندگی همه انسانها را در خواهد نوردید - تکیه به علم اقتصاد - توسعه، قانون و قاعده مشخصی دارد - رویکردی پویاگرایانه به توسعه - تکیه بر فرهنگ و بنیانهای اجتماعی - توسعه را فراتر از قاعدههای از پیش تعیینشده و مشخص میداند - انسان و صفات بومی، تاریخی و فرهنگی موضوع اصلی این گفتمان است - انسان و فرهنگ بهعنوان عنصر مسلط منبع: نویسندگان به اقتباس از عنبری، 1390: 47-46 در چارچوب تحول گفتمانی فوق، تئوریها، مفاهیم و رویکردهای توسعة منطقهای نیز متحول شده است و از رویکردهای مبتنی بر گفتمان پیشرفت در سطح مناطق (مانند نظریه رشد نئوکلاسیک همگرایی منطقهای، قطب رشد و ...
در چارچوب این تحول گفتمانی، روندی جهانی در زمینة توجه به عوامل اجتماعی و فرهنگی در راهبردهای توسعة منطقهای بهویژه از دهة 1990 وجود داشته است؛ روندی که براساس آن، شهرها و مناطق، راهبردهای توسعة فرهنگ / اجتماع - محور را به امید تقویت موقعیت رقابتی خود اتخاذ کردهاند (Miles &Paddison, 2005: 833-839) و به فرهنگ و عوامل اجتماعی توجه شده که منبعی مهم در استراتژیهای توسعة روستایی، شهری و منطقهای است (Oakes, 2006: 13-37).
(رجوع شود به تصویر صفحه) نقشه 1- موقعیت جغرافیای و ساختار طبیعی استان یافتههای پژوهش برای دستهبندی منظم یافتههای پژوهش و همچنین با هدف ترسیم سیمایی روشن از وضعیت فرهنگی و اجتماعی استان براساس شاخصهای بررسیشده در راستای شناخت عوامل فرهنگی و اجتماعی پیشران و مانع توسعة استان، نتایج به تفکیک شهرستانها و با مقایسة شهرستانها با هم و با میانگین استانی ارائه شده است."