Abstract:
همزمان با روی کار آمدن صفویان در ایران، استعمارگران پرتغالی بر بخشهایی ازسواحل و جزایر جنوبی ایران استقرار یافتند. با توجه به شرایط منطقهای و جهانی آن روزگار، این مساله منجر به مناسباتی چندجانبه میان صفویان و پرتغالیها گردید. حضور پرتغالیها در سواحل جنوبی ایران از جانب ساکنان این منطقه نیز واکنشهایی به دنبال داشت. از این رو، پرسشی مطرح است که عملکرد ساحلنشینان مکران در روابط ایران و پرتغال در آن دوره چه نقشی داشتند؟ با بررسی ابعاد این مساله، چنین استنباط میشود که تحرکات ساحلنشینان مکران در ابتدا منجر به همکاری مشترک صفویان و پرتغالیها گردید. البته عملکرد پرتغالیها به گونهای بود که نه تنها بلوچهای سواحل مکران به مقابله جدی با پرتغالیها برخاستند، بلکه حکومت صفوی نیز سیاست مقابله با پرتغالیها را در پیش گرفت. جنگهای فرسایشی طولانی بلوچها با پرتغالیها در تضعیف موقعیت آنان در آبهای جنوبی ایران تاثیرگذار بود. بنابراین، در جریان اخراج پرتغالیها از جزایر و سواحل جنوبی ایران در زمان شاه عباس، بلوچها نیز در همراهی و همکاری با صفویان نقشآفرین بودند و در این مقاله، نقش ساحلنشینان مکران در جهتدهی روابط متقابل صفویان و پرتغالیها مشخص شده است. نوشته حاضر به روش تاریخی با توصیف و تحلیل دادههای تاریخی و با استفاده از منابع کتابخانهای، داستانها، اشعار و حکایات بازمانده از آن دوره نگاشته شده است.
Machine summary:
از اين رو، پرسشـي مطـرح اسـت کـه ساحل نشينان مکران در روابط ايران و پرتغال در آن دوره چه نقشي داشتند؟ بـا بررسـي ابعـاد ايـن مسأله ، چنين استنباط ميشود که تحرکات ساحل نشينان مکران در ابتدا منجر بـه همکـاري مشـترک صفويان و پرتغاليها گرديد.
بنابراين ، در جريان اخراج پرتغاليهـا از جزايـر و سـواحل جنـوبي ايران در زمان شاه عباس ، بلوچ ها نيز در همراهي و همکاري با صفويان نقش آفرين بودنـد و در ايـن مقاله ، نقش ساحل نشينان مکران در جهت دهي روابط متقابل صفويان و پرتغـاليهـا مشـخص شـده است .
روي کارآمـدن حکومـت صـفويه در ايـران و اختلافـات اساسـي ايـران و عثمـاني در کنـار حضـور استعمارگران پرتغالي در خليج فارس و درياي عمان و به خصوص مواضع منـاطقي از سـواحل و جزاير جنوبي ايران که تا اين مرحله به طور کامل تحت حاکميت دولت صفوي در نيامـده بـود، باعث شکل گيري مناسبات چندجانبه و بعضا بغرنج و پيچيده اي در منطقه شده بود.
با تصرف مسقط بـه دسـت عـرب هـاي محلـي، پرتغاليها براي هميشه از خليج فارس رانده شدند(هوشنگ مهدوي، ١٣٨١: ٩٣- ٩٢) در جريان اخراج پرتغاليها از هرموز و جزاير ديگر،به دليل کمبود منابع گزارشـي از حضـور مستقيم بلوچ هاي ساحل مکران در اين رويداد باقي نمانده است .
با ايـن فـرض کـه تـوان مقابلـه بـا پرتغاليها براي شاه اسماعيل سخت بود و از طرفي ساحل نشينان مکران به تابعيت شـاه اسـماعيل درنيامده بودند و تسلط بر اين مناطق نيز براي شاه اسماعيل مشکل بود، شاه ايران پيشـنهاد اتحـاد با پرتغال جهت سرکوب قبايل شورشي بلوچ در سواحل مکران را مطـرح نمـود.