Abstract:
امروزه مشکلات فزاینده محیط زیست جهانی، منطقه ای و ملی به چالش مهمی در مسیر تداوم حیات در کره زمین تبدیل شده است و انتخاب برخی محیط های طبیعی برای حفاظت، بازسازی و بهره برداری خردمندانه تنها راه پیشروی برنامه ریزان محسوب می شود. مناطق تحت حفاظت که در کشورهای مختلف با اهداف و انگیزه های متفاوت انتخاب می شوند، به رغم دارا بودن تفاوت هایی در نام و مشخصات خود، اغلب از ماموریت واحدی برخوردارند و در مدیریت این مناطق همواره ایجاد تعادل بین حفاظت از میراث طبیعی و توسعه پایدار منطقه، از طریق طرح ریزی مدیریتی به عنوان یک هدف کلیدی مطرح می باشد. طرح مدیریت مناطق در عمل طرح زون بندی مناطق و سپس طراحی و برنامه ریزی اجرایی هر زون است. پهنه بندی که جزئی از طرح مدیریت به شمار می رود، وسیله ای است که طراحان و مدیران برای چگونگی استفاده از منابع حفاظت شده تهیه می کنند و به عبارت دیگر ابزاری برای حفاظت و مدیریت از مناطق است که از طریق آن تعارضات مناطق تحت حفاظت کاهش یافته و صدمات واردشده به مناطق به تاخیر افتاده و فرصت لازم را برای اتخاذ تدابیر فراهم می شود. در این مطالعه برای جاری ساختن رویکرد تناسب سنجی در زون بندی مناطق تحت حفاظت، ابتدا هر یک از زون های یازده گانه این مناطق به طور کامل تعریف و ماموریت و وظایف آن ها به صورت مجزا تعیین شد تا تفاوت های عملکردی هریک از گرمخانه ها آشکار شود. در گام بعد ضمن تعیین میزان حساسیت، آسیب پذیری و ظرفیت توسعه پذیری هر یک از زون ها، سطح اشغال آن ها در مناطق چهارگانه مشخص شد و درنهایت ماتریس هم جواری زون ها تدوین شد. طبق نتایج به دست آمده، زون های طبیعت محدودشده و حفاظتی با ماموریت حراست از طبیعت در گروه زون های حساس با آسیب پذیری بالا و توسعه ناپذیر قرار می گیرد. زون های استفاده گسترده، متمرکز، استفاده ویژه، سپربازدارنده، گذرگاهی، علمی-ترویجی و سایر استفاده ها، از زون های غیر حساس با آسیب پذیری کم محسوب می شوند که دراین بین زون های استفاده گسترده، سپربازدارنده و علمی-ترویجی توسعه ناپذیر هستند. زون های فرهنگی-تاریخی و بازسازی، نیمه حساس و توسعه ناپذیر هستند که ماموریت زون فرهنگی-تاریخی، حمایتی و زون بازسازی، حراست دوره ای است. پایش ازجمله فعالیت هایی است که با تمام زون ها سازگار می باشد و فعالیت پژوهش نیز به جز زون طبیعت محدودشده با بقیه زون ها سازگاری دارد. در بین زون های یازده گانه فقط زون های ۱و۲و۶ با فعالیت آموزش سازگاری ندارند. در زون های ۳و۵و۸و۱۰ اکوتوریسم مجاز است و در زون های ۴،۵،۷،۹،۱۰و۱۱ نیاز به مشارکت مردمی می باشد. به لحاظ هم جواری زون ها، زون های طبیعت محدودشده و حفاظتی به دلیل حساسیت و آسیب پذیری بالا بیشترین ناسازگاری را با سایر زون ها دارند و برعکس زون بازسازی دارای حسن هم جواری در کنار همه زون ها می باشد.
Machine summary:
ساختوسازهای مجاز: تأسيسات و امكاناتي كه بهطور موقت براي حفاظت و ترمیم و احیای ارزشهای فرهنگی ضرورت دارد، استقرار تسهيلات و تأسيسات محدود گردشگري هماهنگ با ساختار طبيعت پيرامون (مانند نيمكت، سايهبان، سرويس بهداشتي، زبالهدان، شیر آب، تابلوهای هدايتي و ترويجي) اقدامات پیشنیاز طراحي و مهندسي زون، تعيين ظرفيت برد گردشگري، تدوين برنامه حفاظت و بهسازي آثار تاریخی و فرهنگی، پیشبینی تعداد و محلهای پايش (پايشگاه ها)، پیشبینی راههای دسترسي یکطرفه، پياده راه و مسيرهاي مالرو، طراحي برجهاي مناسب دیدهبانی و پاسگاه محیطبانی (در صورت لزوم)، ممنوعیتها: توسعه فعالیتهای اقتصادی (توسعه کشاورزی، کان کنی، معدن کاری، توسعه هر شکلی از صنعت)، بهرهبرداری از منابع طبیعی (آب، خاک، گیاه، حیاتوحش)، دفع پسماند و پساب (شهری، صنعتی، کشاورزی)، انتقال آلایندههای محیطی (از طریق هوا، آبهای سطحی، زیرزمینی و دریایی)، استفاده پرتعداد بازديدكنندگان خارج از سطح بازدید و آموزش، معرفی حیوانات و گیاهان غیربومی، توسعه فيزيکي و تفرج متمرکز، همراه با ساختوساز سنگين، هرگونه فعاليت غير همراستا با اهداف حفاظتي منطقه، همجواری با مناطق خيلي حساس (زون 1) زون 6: بازسازی (احياء و ترميم) (Restoration Zone) اين زون شامل آن دسته از اراضی محدوده داخل مرزهای پارک میشود که در اثر عوامل طبيعي و انساني مختلف نيازمند پشتياني، نگهداري، عمليات احیا منابع تجدیدشونده، بازسازي ساختار و ترميم فيزيكي و زيستي میباشد و براي دورهای كه اين فرايند به انجام میرسد از استفاده خالي مانده و بهصورت فيزيكي (با فنس كشي يا نصب تابلو) و يا غير فيزيكي (از طريق زير نظر قرار دادن توسط محیطبانها يا مديريت منطقه) از هرگونه فعاليت اختلال آور بازمیماند.