Abstract:
زبان عربی هم بهعلت ویژگیهای منحصربهفردی که دارد و هم بهخاطر ورود مفاهیم و حوزههای معنایی جدیدی به آن که با نزول قرآن کریم صورت گرفت، از همان آغاز، مورد توجه علماء حوزۀ معنیشناسی قرار گرفت. در میان زبانشناسنان و نحویان معاصر، فاضل سامرائی، آثاری به رشتة تحریر درآورده که یکی از این آثار کتاب الجملة العربیة والمعنی است. در این پژوهش با بررسی دو بعد شکلی و محتوایی، این اثر بیش از پیش معرفی و بررسی میشود. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد این اثر با رویکردهای اسلامی سازگار است و نشان از تسلط نویسنده بر منابع اصیل دارد. سامرائی در فهم معنی جملات عربی از سبک معنیشناسی ساختگرا استفاده نموده و با استفاده از قرینه سیاق و مقام از مکتب زبانشناسی نقشگرا نیز بهره جسته است. هرچند وی نتوانست مانند تمام حسان که نظریة همبستگی قرینهها را مطرح کرد، به نقش ارتباط قرینهها در کنار هم بپردازد و در معنیشناسی رویکردی جامع ارائه دهد، اما با اشاره به نقش هریک از قرینهها در جای خود، توفیقاتی را به دست آورد. اثر وی از جنبة شکلی فاقد ابزارهای مقدماتی و آموزشی است که در این پژوهش در کنار ذکر نقاط قوت و کاستیهای اثر به ارائة پیشنهادهایی پرادخته شد.
Due to its unique features and emergence of new concepts and meanings after the revelation of Quran, Arabic language has been the center of attention by the semantic experts from the beginning until the contemporary era. Among contemporary linguists and syntax analysts, Fazel Sameraii has also written some works, one of which is the book “Al-jomlat ol-Arabia val-Mani”. In this study, it has been tried to investigate and analyze this book in terms of both form and content. The results of the study show that this book is in line with the Islamic approaches, and the writer also has control of the authentic resources. In understanding Arabic sentences, Sameraii has used constructivist semantics. He also exploited role-oriented linguistics by making use of Maqam and style symmetry. Although he could not propose a comprehensive approach to the role of symmetrical relationships in semantics like Tamam Hasan, who developed the theory of symmetrical correlation, he mentioned the role of each symmetry in its own place, which was a success. However, in terms of form, the book lacks rudimentary and didactic tools. As well as the strengths, some suggestions have been provided concerning the weak points.
Machine summary:
اهمیت پیام وحی و سخنان مفسران وحی، یعنی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآلـه وسـلّم و حساسیت اصحاب آن حضرت نسبت به فهم معنای درست ایـن کـلام و انتقـال صـحیح آن ، باعث شد اهل زبان و دانایان ، علوم ادبـی و زبـانی را بـا انگیـزه هـای والا شـکل بدهنـد، در این میان یکی از مهم ترین علومی که مورد توجه قرار گرفت علم نحو بود: نحویان در قاعده سازی، چند مرحله را پشت سـر گذاشـتند، در ابتـدا حـوزٔە لغـت کـه نماد عربی فصیح بود را مورد بررسی قرار دادند و در گام و مرحلـۀ دوم کـه بـه مرحلـۀ استقراء معروف است اطلاعاتی را بر اساس شنیدن ، جمع آوری کردنـد و در گـام سـوم که همان تصنیف بود، برخی از شواهد را برای برخی دیگر مورد قیاس قرار میدادنـد و در گام چهارم و آخر اصـطلاحات علمـی را ایجـاد کردنـد کـه بـه تقسـیم بنـدیهـایی دلالت داشت که از مرحلۀ تصنیف استخراج شده بود (الجاسم ، ١٤٢٨: ٦٥) این سیر تحول همراه با محوریت آیات قرآن و با هدف صـیانت زبـان عربـی از لحـن و خطا و همچنین انتقال فهم درست معنای جملات عربی بالاخص آیات شـکل گرفـت و تـا دورٔە معاصر صاحب نظران و علمای مسلمان ، همچنان فهم معنای زبـان عربـی بـه خصـوص زبان قرآن را به شکل های مختلف بازتولید و تحلیل میکنند.
تمام حسان در این کتاب مقولۀ همبسـتگی قـرائن را مـورد بحث و بررسی قرار میدهد که میتـوان گفـت نسـبت بـه آنچـه سـامرائی در کتـاب خـود ذکر میکند نظامندتر و دقیـق تـر اسـت و بـرخلاف سـامرائی سـعی داشـته کـه قرینـه هـا را درکنارهم ، برای فهم جملۀ عربی به کار برد.