Abstract:
در تفسیر عبارت «هذا ربّی» در آیات 76 تا 79 سوره انعام، اغلب مفسران حمل آن بر معنای ظاهری آیه را مجاز ندانسته و حضرت ابراهیم (ع) را به عنوان پیامبر الهی منزه از آن میدانند که غیر خدا را پرستیده باشند. از این میان برخی مفسران بیان این کلمات را مربوط به دوران طفولیت حضرت دانسته و لذا ایشان را منزه از شرک میدانند. سایر مفسرانی که این نظر را نداشتهاند تفاسیر متعددی در توضیح این آیات آوردهاند که در هشت دسته قابل بررسی میباشد. دسته اول این آیات را به نوعی محاجه از طرف حضرت ابراهیم (ع) برای هدایت قومشان میدانند و به هفت دلیل استناد کردهاند. دسته دوم که حضرت ابراهیم (ع) را در ابتدای بلوغ و در حال استدلال برای یافتن خدایش میدانند و به چهار دلیل استناد کردهاند. دستههای سوم تا هشتم که آراء و دلایل آنها در این مقاله بررسی میشود. این پژوهش با بررسی آراء ارائه شده در هر دسته، ارزیابی دلایل آراء و بررسی ارتباط آیات نشان میدهد رای دسته دوم به حقیقت نزدیکتر بوده و قابل دفاع است. همچنین تاثیر بررسی ارتباط آیات در تشخیص رای صحیح در تفسیر تطبیقی را نشان میدهد.
In interpreting the expression “Haza Rabby” in verses 76-79 of Surat l-anʿam, most of the interpreters do not realize it permissible to translate it in a verbatim manner and they know Ibrahim(PBUH) immune of having worshipped other than God. Amongst these interpreters, some opine that these words are related to the childhood period of his highness hence realize him clean of polytheism. The other interpreters have presented numerous interpretations for explaining these verses and they can be investigated in eight sets. The first set of interpreters realizes these verses as a sort of pleading by Ibrahim (PBUH) for guiding his tribe and they substantiate their reasoning on seven proofs. The second set of interpreters realizes Ibrahim (PBUH) as having been reasoning for finding his God and they substantiate their idea on four proofs. Also five other sets that are investigated in this essay.Present study tries investigating the notions offered in each set and evaluating the proofs of the notions and investigating the verses’ interrelationships so as to show that the second set’s idea is closer to the truth hence defendable. Moreover, the effect of investigating the verses for recognizing the correct notion will be also explored in a comparative interpretation.
Machine summary:
1736 طرح مساله در آیات 76 تا 79 سوره انعام، کلماتی از زبان حضرت ابراهیم(ع) بیان میشود که در معنای ظاهری، بر ستارهپرستی، ماهپرستی و خورشیدپرستی ِایشان حمل شده است (يزيدى، 1405ق، ص138؛ ابنابىحاتم، 1419ق، ج4، ص1329؛ ميبدى، 1371ش، ج3، ص400): *فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَى كَوْكَبًا قَالَ هَذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ* فَلَمَّا رَأَى الْقَمَرَ بَازِغًا قَالَ هَذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَئِن لَّمْ يَهْدِنِي رَبِّي لَأَكُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّينَ* فَلَمَّا رَأَى الشَّمْسَ بَازِغَةً قَالَ هَذَا رَبِّي هَذَا أَكْبَرُ فَلَمَّا أَفَلَتْ قَالَ يَا قَوْمِ إِنِّي بَرِيءٌ مِّمَّا تُشْرِكُونَ * إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِيفًا وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ* (انعام:76- 79) برخی مفسران با مبرا دانستن ایشان از پرستش غیر خدا، بیان این آیات از طرف حضرت ابراهیم(ع) را مربوط به دوران پیش از بلوغ دانسته (شوكانى، 1414ق، ج2، ص152؛ ابومسلم اصفهانى، 2009م، ج3، ص215) و برخی آن را به عنوان یک احتمال در کنار دیگر احتمالات آوردهاند (ابنعادل، 1419ق، ج8، ص246 - 247؛ جمل، 1427ق، ج2، ص382 - 383 ).
2. بررسی دلایل دسته دوم مفسران در دسته دوم، برای اثبات آن که عبارت «هَذَا رَبِّي» به معنای آن است که حضرت ابراهیم(ع) در حال استدلال برای یافتن خدای خود بوده، صرف نظر از داستانهای روایتشده درباره کودکی ایشان که سند محکمی برای آنها وجود ندارد، 1 به سه دلیل دیگر هم استناد کردهاند: دلیل دوم: مهمترین دلیل این دسته، اشاره به عباراتی است که حضرت ابراهیم(ع) در این آیات بر زبان آورده و از همه مهمتر این که به جای «هذه» که برای خورشید به کار میرود، از «هذا» که برای جرم (مذکر) تعبیر میشود استفاده کرده است، در حالی که در بزرگسالی و در صحبت با نمرود در آیه 258 بقره، برای خورشید به جای «بها» از «به» استفاده نمیکند.