Abstract:
وحی، مبنای قرآن و اساس و محور تعالیم دین اسلام است. دکتر عبدالکریم سروش از روشنفکران معاصر ایرانی در سالهای اخیر کوشیده در سلسله مقالات «محمد صلوات الله علیه و آله راوی رویاهای رسولانه»، تبیین رویاانگارانه از وحی ارایه دهد. به باور دکتر سروش، حضرت محمد صلوات الله علیه و آله حقایقی را به صورت رمزی و خیالی در خواب میبیند و هنگام بیداری آن را برای ما روایت میکند. در این فرض، قرآن کلام الهی نیست، بلکه کلام بشری است؛ راوی قرآن نیز خداوند نیست، بلکه شخص پیامبر صلوات الله علیه و آله است!؟
در این نوشتار، با بررسی انتقادی ادله مطرح شده در سلسله مقالات «محمد صلوات الله علیه و آله راوی رویاهای رسولانه»، اثبات میکنیم که ادعای دکتر سروش مبنی بر رویاانگاری وحی و بشری بودن قرآن، ادعای نادرستی است. همچنین، به صورت ضمنی به اثبات این دیدگاه میپردازیم که حضرت محمد صلوات الله علیه و آله در عالم بیداری کلام الهی را میشنید و بعد از دریافت آن، عینا آن را به مردم ابلاغ میکرد؛ ازاینرو قرآن کلام خدا است نه کلام و روایت بشری
Machine summary:
به باور دکتر سروش، اگر چنین تبیینی از وحی و قرآن ارائه کنیم، روشن میسازیم که این تناقض و خطاآمیزی و فقدان انسجام، ناشی از رؤیاگونه بودن وحی و بشری و تاریخی بودن رؤیا است؛ هر رؤیایی به صورت رمزی حقایق را بیان میکند و متناسب با موقعیت وجودی صاحب رؤیا، تمثّل مییابد؛ ازاینرو حضرت محمد( نیز حقایق را به صورت رمزی و متناسب با جهان فرهنگی و تجارب انسانی و تاریخی خودش در رؤیا میبیند و همین رؤیا، منشأ احکام و عقایدی میشود که در قرآن بازتاب یافته است: «ملاحظات اقتصادی یا جنسیتی، پیامبر( را به تحریم انگشتر طلا برای مردان برنیانگیخت، بلکه مشاهدۀ رؤیاییـ مثالی آنکه طلا را بر دست مرد چون گل آتش دید، حکم فقهی تحریم طلا را پدید آورد و بر این قیاس، جمیع احکام فقهی دیگر» (سروش، مقاله چهارم از سلسله مقالات «محمّد( راوی رؤیاهای رسولانه») دکتر سروش میکوشد تا با استفاده از آرای عرفانی و فلسفی و روایی، شواهدی برای اثبات دیدگاه خود مهیا کند و نشان بدهد که چگونه این امر میتواند به نحو آسانتری، معاد و معراج را توضیح بدهد.
مدعای سروش از جهات مختلفی قابل نقد و بررسی است که در ادامه، به سه مورد از آنها بسنده میکنیم: نقد اول: این آیه با کلمه «اذا» آغاز میشود که حتی فعل ماضی را نیز به صورت مضارع معنا میکند [1]؛ ازاینرو معنای آیات مذکور، خبر از آینده است نه گذشته؛ مثلاً «وقتی واقعه رخ دهد» (غلامعلی، صفائی، 1387، ج1، ص78ـ79) در تأیید این مطلب میتوان به این روایت نبوی اشاره کرد که پیامبر( با استناد به آیات سورۀ مبارکه واقعه، نعمات بهشتی را مربوط به آینده دانسته و فرموده است که اگر محبان اهلبیت(، صبوری کنند، مرا در حوض بهشت ملاقات خواهند کرد، حوضی که شرابش از عسل شیرینتر است و از شیر سفیدتر.