Abstract:
مطالعه در موضوعات مختلف به صورت تطبیقی و مقایسه میان مذاهب مختلف اسلامی به خصوص دانشمندان معاصر آنها و برجسته سازی نقاط مشترک و کم اهمیت جلوه دادن اختلافات در حد اختلفات فتوایی دو مجتهد میتواند موجبات تقریب و نزدیکی آنها را فراهم نماید. یکی از موضوعات مهم و قابل توجه میان مذاهب مختلف اسلامی موضوع توحید و اثبات ذات و یگانگی خداوند میباشد. یکی از براهین اثبات ذات و ربوبیت و خالقیت الهی برهان تمانع است که برخاسته از آیات قرانی (انبیاء: 22، مومنون: 91، زمر: 29) است البته آیه 22 سوره انبیاء خود به تنهایی استدلال تام و کامل است برای فهم کامل استدلال باید برهان و قیاس به خصوص قیاس استثنایی و شرایط انتاج آن دانسته شود علامه طباطبایی شیعی و دکتر وهبه زحیلی حنفی دو تن از مفسران معاصرند که استدلال آیه 22 سوره انبیاء را بر توحید تقریر و بیان داشتهاند علامه طباطبایی معتقد است این ایه بر توحید ربوبی و عبادی استدلال مینماید اما از تقریرات و توضیحات زحیلی استدلال بر یگانگی ذات الهی و اثبات واجب الوجود فهمیده میشود.
Machine summary:
اگرچه که در آیه فقط مقدم و تالی ذکر شده و صورت کامل قیاس استثنایی آورده نشده است، ولی مخاطب با کمترین توجه به نقیض تالی که عدم فساد و تباهی آسمانها و زمین و برپایی نظام آنها است پی میبرد و بالتبع به یگانگی خداوند یگانه(الله) رهنمون میشود.
زحیلی برهان تمانع را این گونه تقریر میکند: اگر در آسمانها و زمین خدایانی جز الله باشد خراب و ویران شده و نظام آنها درهم فرو خواهد ریخت.
علامه طباطبایی برهان مطرح در آیه 22 سوره انبیاء را ناظر به توحید ربوبی و عبادی میداند و معتقد است مشرکان مورد خطاب آن روز منکر اصل وجود خداوند نبودند تا خداوند در قرآن به اصل وجود باری تعالی استدلال نماید، بلکه اختلاف در ربوبیت و عبودیت بود که قرآن پروردگار و معبود را همان ذات الله معرفی نموده است، ولی مشرکان اربابان دیگری داشتند، اما بیان زحیلی در این خصوص اضطراب دارد و در نهایت آنچه از بیان وی میتوان فهمید اثبات ذات و واجب الوجود توسط آیه است.