Abstract:
مدیریت دربار صفویان تا حد زیادی در اختیار یکی از چهار مقام عالیرتبه و قدرتمند صفویان به نام «ایشیکآقاسیباشی دیوان» قرار داشت. این مقام، برای مدیریت امور دربار و انجام وظایفی مانند برگزاری مجالس و محافل درباری، استقبال از مهمانان ویژه و سفیران خارجی، مدیریت حرمسرا و نگهبانی و محافظت از دربار، زیردستان متعددی در اختیار داشت. در این پژوهش، به واکاوی نقشها و وظایف این مقام عالیرتبۀ صفوی و زیردستانش پرداخته شده و تلاش شدهاست تا وظایف او با مقامات مشابه دربار عثمانی مقایسه شود. یافتههای این مطالعۀ تطبیقی نشان میدهد با وجود اینکه نمیتوان یک مقام خاص دربار عثمانی را با «ایشیکآقاسیباشی دیوان» از حیث اقتدار و وظایف، همتا و همسان خواند، اما مقاماتی مانند «دارالسعادهآغاسی» و «قپوآغاسی» و گروههای دیگر در دربار عثمانیان حضور داشتند که بخشی از اقتدار رئیس دربار صفوی را در خود داشتند و وظایف مشابهی را در دربار حکومت عثمانی ایفا میکردند.
Managing Safavid court was mostly under the control of one of the four high-ranking Safavid officials called Ishik Aghasi Bashi diwan. This court official had several subordinates for managing court affairs and duties like holding court parties and assemblies, welcoming special guests and foreign ambassadors, managing harem, and protecting court. In this research, the roles and duties of this high-ranking Safavid official and his subordinates have been considered and compared to similar officials of the Ottoman court. Findings of this comparative study indicate that although no certain official of Ottoman court could not be equated with Ishik Aghasi Bashi diwan in terms of authority and duties, some officials such as Dar Al-Saada Agası, Kapı Agası, and other groups in Ottoman court had a part of Safavid head court authority and performed similar duties.
Machine summary:
فصل نامه علميپژوهش نامۀتاريخ اسلام سـال يازدهم ،شماره چهل ويکم ،بهار١٤٠٠ مقاله پژوهشي،صفحات ٩٩-١٢٢ مديريت دربار در حکومت صفويان و عثمانيان : بررسي تطبيقي اختيارات و وظايف ايشيک آقاسيباشي ديوان صفوي با مقامات مشابه در دربار عثماني 1 طاهر بابائي چکيده مديريت دربار صفويان تا حد زيادي در اختيار يکي از چهار مقام عـاليرتبـه و قدرتمنـد صفويان به نام «ايشيک آقاسيباشي ديوان » قرار داشت .
اين مقام ، براي مـديريت امـور دربار و انجام وظايفي مانند برگزاري مجالس و محافل درباري، استقبال از مهمانان ويژه و سفيران خارجي، مديريت حرمسرا و نگهباني و محافظت از دربار، زيردسـتان متعـددي در اختيار داشت .
در اين پژوهش شکل دوم انتخاب شده وتأکيداصليبرمنصب ايشيک آقاسيباشـيديـوان به عنوان يکيازارکـان چهارگانـۀحکومـت صـفوي١وزيردسـتان اواسـت وتـلاش شده است تاعناوين ومقامات مشابه آن درميان عثمانيان ،استخراج ،توصيف وبررسـي شود.
(Hezarfen, 63- 64; Uzunçarşılı, Saray teşkilatı, 309- 310 درادارةکاخ عثمانيان ،ازآغايان وخادمان درباريمتعددياستفاده ميشدکه به طور کلي،به بخش هاييمانند«آغايان بيرون »و«آغايان اندرون »(ايچ اوغلان لاروايچ آغـالر)٤ زيرفرمان قپوآغاسيياباب السعاده آغاسي،هم ترازايشيک آقاسيباشيحرم صـفوي،و بخش آغايان دارالسعاده شامل آغايان حرم زيرنظـردارالسـعاده آغاسـي،هـم وظيفـه بـا ريش سفيدخواجگان صفويان ،تقسـيم مـيشـدند(١٢٩ ,Turan).
(Uzunçarşılı, Saray teşkilatı, 405; pakalın, 2/168) نتيجه ايشيک آقاسيباشيديوان اعلـي،يکـيازارکـان چهارگانـه حکومـت صـفوي،مقـام بلندپايه اين حکومت درادارةدرباربودکه به عنوان رئيس تشريفات ومديرعـاليرتبـۀ دربارايفايوظيفه ميکرد.
درميان وظايف ايشيک آقاسيباشيديوان وزيردستانش ،مـيتـوان بـه برگـزاري مجالس وضيافت هااشاره کردکه سرکردةمديران درباري،بيشترباوظايف نظـارت بـر زيردستان به اموربرگزاريمجالس نظارت داشت .
درايفايوظـايف مربـوط بـه نگهبـانيوادارةحرمسـرا،ازميـان زيردسـتان ايشيک آقاسيباشيديوان ميتوان به ريش سفيدخواجگان حـرم وايشـيک آقاسـيباشـي حرم اشاره کردکه ازسويعثمانيان باقپوآغاسي،کتخـدايسـرا،سـرايآغاسـيونيـز دارالسعاده آغاسيياقيزلرآغاسياشتراکوتشابه وظايف واختيارات داشـتند.
براساس اين ،ميتوان نتيجه گرفت کـه بـراي ايشيک آقاسيباشيديوان اعلينميتوان مقام کاملاًمشـابهيدردربـارعثمـانييافـت و شرح وظايف اودرميان چندمقام عثمانيقابل مشاهده است .