Abstract:
آیینهای عزاداری محرم، از مهمترین راهکارهای هویتبخش فرهنگ شیعیان بشمار میآید. این آیین با انعطافی قابل توجه و در طولزمان، به خوبی خود را با آداب و رسومِ اقوام و جوامع مختلف وفق داده است. در این میان، رویدادهای مختلف زمان و مکان، مانعی در مسیر برگزاری این آیین نشده است. برگزاری این آیین موجب خلاقیت و ابتکار جماعت عزادار شده است. همهگیری ویروس کرونا که از ماههای پایانی سال 1398ش، مهمان ناخوانده بشریت شد، اقتضائات خاصی را نیز به همراه داشت. سرایت سریع این بیماری در انسان، دلالتی ویژه جهت اعمال تغییرات در برگزاری آیین عزاداری در سال 1399ش ایجاد کرد. لذا شیوههای مختلفی در چگونگی برگزاری هیاتهای عزاداری در دهه اول ماه محرم از سوی متولیان و عزاداران اتخاذ شد. پژوهش حاضر تلاش دارد تا با رویکرد کیفی و روش مردمنگارانه و با بهرهگیری از ابزار مشاهده، مشارکت، مشاهده مشارکتی، ثبت تصویر و بررسی اسنادی، سیر تغییرات برگزاری مراسم عزاداری را بررسی کند. در نهایت این شیوهها را میتوان ذیل راهبردهای تغییر، تحدید و تعلیق صورتبندی کرد.
The Muharram mourning ceremonies have long made an identity-creating and dynamic ceremonies of the Shia. Although heavily influenced by other external conditions, people always revived this rite. The corona virus that attacked Iran in the later months of 1398 Sh/ 2019, and continued for around two years, mainly in 1399 Sh/ 2020, people showed their sagacious attention to both observing the health conditions and holding the religious rites at the same time.
Machine summary:
پژوهش حاضر در تلاش است، محور جریانات مختلف قبل و همزمان با آیینهای عزاداری محرم سال 1399ش، که اولین مواجهه جماعت شیعی ایران، با شرایط جدید بود را مورد پژوهش قرار دهد و در نهایت شیوههای اتخاذ شده توسط متولیان و عزاداران را تبیین و تحلیل کند.
در این میان و در طول همین چند ماه که جامعه دینی ایران، مجبور به اعمال تغییرات اجباری در شیوه مواجهه با مناسک و آیینهای مذهبی شده بود، شاهد ارائه نظرات، تحلیلها و در مواردی کشمکشها و منازعاتی از سوی جریانهای فکری مختلف نیز بود.
به تناسب این آییننامه بهداشتی که با توصیههای موکد رهبر انقلاب مبنیبر رعایت ضوابط ستاد ملی کرونا همراه بود (جمهوری اسلامی، 10مرداد 1399)، بسیاری از هیاتهای مذهبی سعی در تناسب و همراهی شیوه برگزاری مراسمات عزاداری با این قوانین و ضوابط را کرده و موجی از تغییرات در فرم، قالب و ابزار مورد استفاده در برگزاری مجالس عزاداری صورت گرفت.
برگزاری مجالس مذهبی مولودی و جشنهای ماهشعبان به صورت مجازی، از مواردی بود که درآغاز شیوع بیماری کرونا جرقه آن زده شد و با مناسبتهای ماه رمضان (شبهای قدر و ایام شهادت امام علی (علیه السلام))، جایگاه ویژه خود را در بین مردم پیدا کرد و در ادامه به یکی از گزینههای رایج در برگزاری مجالس عزاداری ماه محرم تبدیل شد.
)به تصویرصفحه مراجعه شود) (تصویر: خبرگزاری فارس، تکیه سیار محمود کریمی، شب اول ماه محرم، 31 مرداد 1399) )به تصویرصفحه مراجعه شود) (تصویر از نگارنده، ماه محرم 1399ش، تهران) 2- اتخاذ راهبرد تحدید برای هیاتها در ایام کرونا یکی دیگر از رویکردهای سه گانه در مواجهه با شرایط کرونا، از سوی برخی متولیان هیاتهای عزاداری، اتخاذ استراتژی تحدید، در برگزاری مجالس عزاداری بود.