Abstract:
بخشی از میراث حدیثی به روایات تفسیری اختصاص دارد و از نگارش متون اولیه تفسیری تا به امروز به عنوان یکی از منابع مفسران به شمار میرود. در طول زمان میزان بهرهگیری مفسران از روایات با توجه به روش مفسر و نگاه او نسبت به حجیّت روایات تفسیری یکسان نبوده است. از تفاسیر اجتهادی بنامی که مؤثر بر تفاسیر پس از خود نیز هست، التبیان فی تفسیر القرآن اثر شیخ طوسی است، او به کثرت از روایات تفسیری در تبیین آیات بهره جسته است و این بهرهگیری همراه با ارزیابی سندی و متنی روایات است. او در بررسی سندی غیر از تقسیم بندی رایج احادیث توسط قدما، دسته بندیهای دیگری را نیز عرضه میکند و در بررسی سندی به نقد راوی هم میپردازد. وی در بررسی متنی از عرضۀ روایات به قرآن کریم و سنّت، بررسی عقلی و اجماع مفسران استفاده کرده است. توجه به اسرائیلیات و نقد و بررسی آنها نیز از نکات قابل توجه در بازکاوی روایات تفسیری در التبیان است. او همچون کتب فقهی اش به روایات متعارض توجه داشته و تعارض بین آنها
را با استفاده از ترجیح، جمع و تخییر رفع کرده است.
Machine summary:
از تفاسیر اجتهادی بنامی که مؤثر بر تفاسیر پس از خود نیز هست، التبیان فی تفسیر القرآن اثر شیخ طوسی است، او به کثرت از روایات تفسیری در تبیین آیات بهره جسته است و این بهرهگیری همراه با ارزیابی سندی و متنی روایات است.
(شیخ طوسی، 1/8) وی از روایات تفسیری در چند محور بهره میگیرد، اما بیشترین استفاده دربارۀ دو دسته از آیات است؛ آنجا که آیه اجمال دارد و دیگری اگر الفاظ آیه ای بین دو یا چند معنا مشترک است، و هر یک از این احتمالات ممکن است صحیح باشد.
آنچه در این میان به عنوان یک بحث مهم رخ مینماید، این است که آیا رویکرد او در استفادۀ از روایات تفسیری مانند مفسرانی همچون قمی و حویزی است، یعنی صرف بیان روایت ذیل آیه به اهداف فوق صورت پذیرفته است، یا داوری و به اصطلاح ارزیابی هم نسبت به روایات انجام داده است؟ شخصیت عقل گرای او که تحت تربیت مدرسۀ امامیه بغداد و با سالها شاگردی در محضر شیخ مفید و سید مرتضی برای او ذهن نقادی ساخته و در آثاری مانند تهذیب الاحکام و الاستبصار به خوبی مشاهده میشود، انتظار دیگری را رقم میزند اما این سؤال به ذهن میرسد که با توجه به گستردگیِ استفادۀ او از روایات در تفسیرش، آیا تمام روایات مورد ارزیابی و واکاوی قرار گرفته است یا با تسامح بیشتری نسبت به روایات فقهی با آن مواجه شده است؟ با توجه به اینکه التبیان یک تفسیر اجتهادی و با رویکرد عقلی است 1 ، اگر ارزیابی در مقاله دیگری با عنوان «نحوه استفاده روایات در التبیان» به میزان و حوزههای استناد به روایات پرداخته شده، است.