Abstract:
درآستانهی قرن دهم هجری/شانزدهم میلادی، در دو سوی سواحل خلیج فارس حکومتی محلی که نایب شاه صفوی در دریای پارس بودند فرمانروایی داشت که موسوم به ملوک هرموز بود. این مقاله اهمیت خلیج فارس در دوره مورد بحث و نیز دلایل توجه پرتغالیها به منطقه خلیج فارس و بهویژه جزیره هرموز و چگونگی سیطرهی نفوذ استعمار پرتغال برخلیج فارس، کشاکشهای سیاسی و نظامی و تجاری با ملوک هرموز و مقاومت ملت ایران در این صفحات از کشورمان را بررسی و تحلیل مینماید. همچنین به دنبال پاسخ به این سوالات است که؛ نقش شاه عباس اول صفوی در پایان دادن به بیش از یکصدسال استعمار پرتغال در جزیره هرموز چیست؟ و مهمترین دستاورد مطالعه تاریخی خلیج فارس در دوره مذکور چه مسئلهای میتواند باشد؟ پرتغالیها برای دستیابی به ثروت و تجارت شرق عالم و نیز پیدا کردن متحدی در آسیا بر ضد عثمانی که سد راه اروپاییان به شرق شده بود و همچنین تبلیغات مذهبی، بیش از پیش متوجه شرق شدند. و مهمترین مسیر دریایی نفوذ به شبه قاره هند وآسیا را خلیج فارس تشخیص دادند. جزیره هرموز به دلیل موقعیت ویژه جغرافیایی و سیاسی و تجاری مورد توجه آنان قرار گرفت. شاه عباس اول صفوی بعد از غلبه بر عثمانیها و ازبکان به امور خلیج فارس توجه نشان داد و امامقلیخان حاکم مقتدر فارس را مسئول بیرون راندن پرتغالیها نمود. مطالعات تاریخی این دوره نشان میدهند که سرزمینهایی چون بحرین، عمان، امارات و جزایر دیگرخلیج فارس که امروزه در تملک اعراب است در آۀن زمان مالکیتی ایرانی داشتند و در واقع سلطه و نفوذ استعمار پرتغال و بعدها استعمار انگلیس و امریکا این سرزمینها را ازخاک اصلی خود، ایران جدا نموده است. روش تحقیق در این مقاله، روش استقرایی تاریخی و نیز تجزیه و تحلیل دادهها (روش ترکیبی توصیفی - تحلیلی) با مراجعه به کتابخانهها و فیشبرداری از منابع دست اول و منابع تحقیقی مکتوب میباشد.
With the establishment of the Safavid dynasty, on the verge of 10th century Hijri (16th century AD) in Iran, The Persian Gulf became very attractive for the European Powers. Portugal was at the top of them. They had the most powerful navy at that time. To achieve the wealth and the commerce of the East and to access the legendary wealth of the Indian subcontinent, and again to find an ally in Asia against Ottomans, which was a roadblock for Europeans to come to the East, and especially for religious propaganda they came to the Persian Gulf. They found that the most important sea route to reach the Indian subcontinent and the East was the Persian Gulf. Hormoz Island in the center of the Persian Gulf, because of its special geographical, political, and commercial location, was noticed. At this time, on both sides of the Persian Gulf coasts, there was a local government which was a deputy for the Safavid king. They were called Ormus (Molok Hormoz). Ormus, from a military and political point of view, could not resist the brutal invasion of the first colonizer. With all this, Ormus did not completely surrender to the Portuguese. This article examines the reasons for Portugal's influence in the Persian Gulf, their unfair behavior towards the local people, the political, commercial, and military conflicts with Ormus, and the role of Shah Abbas Safavi (Abbas I) in ending the hundred years of Portuguese colonialism in the Persian Gulf.