Abstract:
همزمان با روی کار آمدن نادرشاه افشار در ایران(قرن دوازدهم هجری/ هجدهم میلادی)خلیج فارس از اهمیت ویژهای برخوردار بود.کمپانیهای هند شرقی اروپایی(انگلیس،هلند و فرانسه)و نیز همسایگان ایران(عثمانی و عمان)که از پیش فعالیت سیاسی و تجاری خود را با ایران در حوزه خلیج فارس فعال کرده بودند در این مقطع نیز هریک فعالانه به دنبال اهداف خود در خلیج فارس حضور داشتند. از آنجا که خلیج فارس از جنبهء سیاسی و تجاری مورد توجه کمپانیهای هند شرقی اروپایی و همسایگانش بود،نادرشاه نیز متوجه اهمیت این دریا شد.او برای اینکه از نفوذ سیاسی و نظامی عثمانی و عمان در خلیج فارس و سرزمینهای مجاور آن جلوگیری کند و سرزمین عمان را دوباره(چون دوره صفویه)به ایران برگرداند و از سویی دیگر،تجارت بازرگانی خلیج فارس را که بیشتر در دست کمپانیهای هند شرقی اروپایی بود،برای ایران نیز سودمند باشد و سرانجام،کمپانیهای هند شرقی را به تشکیل ناوگان دریایی ایران وادار سازد،روابط خارجی خود را بیشتر از هر حوزه دیگر در خلیج فارس متمرکز کرد.این مقاله میکوشد تا با ارائه چشماندازی از فراز و نشیبهای روابط سیاسی و تجاری،به بازتاب اهمیت خلیج فارس در روابط خارجی ایران دوره نادری بپردازد.در همین راستا موازنه تجاری،سیاسی و نظامی نادرشاه با کمپانیهای هند شرقی اروپایی و کشورهای همسایه در حوزه خلیج فارس و علل و عوامل کامیابی یا ناکامی ایران در روابط خارجیاش از طریق این دریا بررسی شده است.
Machine summary:
"او برای اینکه از نفوذ سیاسی و نظامی عثمانی و عمان در خلیج فارس و سرزمینهای مجاور آن جلوگیری کند و سرزمین عمان را دوباره(چون دوره صفویه)به ایران برگرداند و از سویی دیگر،تجارت بازرگانی خلیج فارس را که بیشتر در دست کمپانیهای هند شرقی اروپایی بود،برای ایران نیز سودمند باشد و سرانجام،کمپانیهای هند شرقی را به تشکیل ناوگان دریایی ایران وادار سازد،روابط خارجی خود را بیشتر از هر حوزه دیگر در خلیج فارس متمرکز کرد.
روابط دولت افشاریه با کمپانی هند شرقی انگلیس افغانها در دوره سلطنت غاصبانه محمود و اشرف افغان در ایران به بندر عباس که مرکز تجاری دو شرکت هند شرقی انگلیس و هلند بود یورش آوردند اما با دفاع نظامی و توپخانهای انگلیسیها و هلندیها موفق به تصرف آن شهر نشدند(مقتدر،3331:04).
روابط دولت افشاریه با کمپانی هند شرقی هلند این شرکت که در سال 2101 ق2061/ م تأسیس شده بود،*فعالیت خود را در ایران و خلیج فارس در سال 3301 ق3261/ م آغاز کرد.
در سال 3511 ق زمانی که امام وردی خان دریابیگی بود و حملاتی بیسرانجام به جزیره کیش داشت که منجر به کشتهشدن او نیز شد،به دلیل فشارها و گرفتن تجهیزات و کشتی از هلندیها،این کشور اروپایی چنان دچار خسارت شد که شرکت هند شرقی هلند،دفتر تجاری خود را در ایران بست و بازرگانی میان دو کشور راکد شد.
شاه ایران نیز این موقعیت را غنیمت شمرد و به دریاسالار خود لطیف خان دستور حمله به عمان را داد و ناوگان ایران در سال 9411 ق برای نخستینبار به عمان هجوم برد و سرزمینهایی از آن را تصرف کرد اما به نتیجه نهایی که همانا تصرف کامل عمان بود دست نیافت."